Αμυντική βιομηχανία και ΕΕ

Το the left today ανέτρεξε στις συνθήκες της ΕΕ, για να βρει τι αυτές προβλέπουν νομικά και πολιτικά για την αμυντική βιομηχανία της κάθε χώρας μέλους της.
 Στο άρθρο, που ακολουθεί θα διαβάσετε με ενδιαφέρον, τι προβλέπει η ΕΕ για το νομικό πλαίσιο, την αναγκαιότητα ύπαρξης, το ρόλο  της αμυντικής βιομηχανίας στην ανάπτυξη και στην ασφάλεια  ΕΕ, τις δράσεις που μπορεί να λαμβάνει κάθε κράτος προκειμένου να αναπτύξει την αμυντική του βιομηχανία, τους στόχους και τις συνεργασίες που μπορούν να αναπτυχθούν  από κάθε κράτος.
Διαβάστε το κείμενο που ακολουθεί και πιστεύουμε ότι ανατρέπει ότι βιώνει στην χώρα μας και η αμυντική βιομηχανία  από την τρόικα και την κυβέρνηση.

Αμυντική βιομηχανία

Η αμυντική βιομηχανία στην ΕΕ θεμελιώνεται στα άρθρα 173 και 352 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και χαρακτηρίζεται από οικονομικές και τεχνολογικές συνιστώσες που αποτελούν σημαντικούς παράγοντες για την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας. Η εξάλειψη του κατακερματισμού της αγοράς μέσω της σταδιακής καθιέρωσης μιας ευρωπαϊκής αγοράς αμυντικού εξοπλισμού θα περιόριζε τη γραφειοκρατία, θα ενίσχυε την καινοτομία και θα περιόριζε την επικάλυψη αμυντικών προγραμμάτων και έρευνας. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας, που δημιουργήθηκε τα 2004, συμβάλλει ενεργά στην ανάπτυξη της εν λόγω βιομηχανίας.

Νομική βάση

Η δράση της ΕΕ στον τομέα αυτό πρέπει να βασίζεται στο άρθρο 352, το οποίο καλύπτει τις περιπτώσεις στις οποίες οι Ευρωπαϊκές Συνθήκες δεν περιλαμβάνουν σαφή πρόβλεψη για τη δράση που απαιτείται προκειμένου να επιτευχθεί κάποιος από τους στόχους της ΕΕ. Το άρθρο 173 παρέχει νομική βάση για τη βιομηχανική πολιτική της ΕΕ. Εντούτοις, η πρόοδος όσον αφορά την εφαρμογή κανόνων για την εσωτερική αγορά στην αγορά αμυντικού εξοπλισμού ανακόπηκε από το άρθρο 346 παράγραφος 1 της ΣΛΕΕ, όπου ορίζεται ότι «κάθε κράτος μέλος δύναται να λαμβάνει τα μέτρα που θεωρεί αναγκαία για την προστασία ουσιωδών συμφερόντων της ασφαλείας του, που αφορούν την παραγωγή ή εμπορία όπλων, πυρομαχικών και πολεμικού υλικού».

Στόχοι

Η αμυντική βιομηχανία είναι σημαντική για την Ευρωπαϊκή Ένωση, εξαιτίας του ενδιαφέροντος που παρουσιάζει από άποψη τεχνολογικής και οικονομικής πολιτικής. Η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας είναι ζωτικής σημασίας για την αξιοπιστία της εκκολαπτόμενης Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ).

Είναι σημαντικό να συνεργάζονται τα κράτη μέλη της ΕΕ, προκειμένου να θέσουν τέρμα στις πολιτικές και τις πρακτικές που εμποδίζουν την αποτελεσματικότερη συνεργασία μεταξύ των ευρωπαϊκών εταιρειών αμυντικού εξοπλισμού.

Επιτεύγματα

Η αμυντική βιομηχανία της ΕΕ είναι σημαντική για την ευρωπαϊκή οικονομία στο σύνολό της. Απασχόλησε γύρω στα 800.000 άτομα το 2006, και τα τελευταία χρόνια έχει συνεισφέρει με ποσοστό μεταξύ 2 και 2,5% στο ΑΕγχΠ της ΕΕ. Όπως όλες οι άλλες βιομηχανικές δραστηριότητες στην ΕΕ, η αμυντική βιομηχανία οφείλει να λειτουργεί με αυξημένη αποδοτικότητα, να επιτυγχάνει την καλύτερη δυνατή σχέση κόστους-οφέλους για τους πελάτες της και, ταυτόχρονα, να προστατεύει τα συμφέροντα των μετόχων της.

α. Ιστορικό

1.Πολιτική για την έρευνα και ανάπτυξη

Το ευρωπαϊκό πρόγραμμα-πλαίσιο για την έρευνα και την ανάπτυξη (Ε&Α) επιδιώκει αποκλειστικά μη στρατιωτικούς στόχους. Ορισμένοι από τους τεχνολογικούς τομείς που καλύπτει — π.χ. υλικά ή τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών (ΤΠΕ) — μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση της αμυντικής τεχνολογικής βάσης και της ανταγωνιστικότητας αυτής της βιομηχανίας. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να εξετάσει κανείς ποιος είναι ο βέλτιστος τρόπος για να αντικατοπτριστούν οι ανάγκες της αμυντικής βιομηχανίας στην εφαρμογή της ευρωπαϊκής πολιτικής για την έρευνα.

2.Ενδοκοινοτικές μεταφορές και δημόσιες συμβάσεις

Η ΕΕ πρέπει να απλοποιήσει και να εναρμονίσει τους κανόνες για τις ενδοκοινοτικές μεταφορές αμυντικών προϊόντων και εξοπλισμού. Είναι επίσης σημαντικό να απλοποιήσει και να εναρμονίσει τους ενωσιακούς κανόνες για τις δημόσιες συμβάσεις: έχει σημασία να υπάρξουν σχετικές κατευθυντήριες γραμμές προκειμένου να θεσπιστεί ένα πλαίσιο της ΕΕ στον συγκεκριμένο τομέα.

3.Εξαγωγές

Το Συμβούλιο ενέκρινε ένα κοινό καθεστώς ελέγχου των εξαγωγών ειδών και τεχνολογίας διπλής χρήσης, βάσει του κανονισμού 1334/2000 (όπως τροποποιήθηκε από τον κανονισμό 2432/2001) και της κοινής δράσης 401/2000 στο πλαίσιο της ΚΕΠΠΑ σχετικά με τον έλεγχο της τεχνικής βοήθειας που αφορά ορισμένες στρατιωτικές τελικές χρήσεις, τα οποία συγκροτούν από κοινού ένα ολοκληρωμένο σύστημα. 

Αυτό το καθεστώς αντικατοπτρίζει τις διεθνείς ρυθμίσεις για την αποτροπή της διάδοσης των όπλων μαζικής καταστροφής. Ο κατάλογος ελεγχόμενων ειδών διπλής χρήσης ορίζεται στο παράρτημα I του κανονισμού 428/2009. Υπό το καθεστώς της ΕΕ, τα ελεγχόμενα είδη δεν επιτρέπεται να εξέρχονται του τελωνειακού εδάφους της Κοινότητας χωρίς άδεια εξαγωγής. Πρόσθετοι περιορισμοί ισχύουν επίσης όσον αφορά την παροχή υπηρεσιών μεσιτείας ως προς είδη διπλής χρήσης και σε σχέση με τη διαμετακόμιση τέτοιων ειδών μέσω της ΕΕ. 

Όσον αφορά τις εξαγωγές συμβατικών όπλων, ένα σημαντικό βήμα επιτεύχθηκε τον Ιούνιο του 1998 με την έγκριση ενός κώδικα δεοντολογίας της ΕΕ για τις εξαγωγές όπλων. Ο στόχος του είναι να βελτιώσει τη διαφάνεια, να αποτρέψει τον αθέμιτο ανταγωνισμό και να διασαφηνίσει τους κανόνες που εφαρμόζονται στα κοινά σχέδια. 

Το Συμβούλιο αξιολογεί την εφαρμογή του κώδικα σε ετήσια βάση. Τον Ιούνιο του 2000, το Συμβούλιο ενέκρινε τον κοινό κατάλογο εξοπλισμού που καλύπτει ο κώδικας δεοντολογίας. Στο ψήφισμά του της 13ης Μαρτίου 2008, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο άσκησε κριτική στο Συμβούλιο για την αδυναμία του να μετατρέψει τον εν λόγω κώδικα δεοντολογίας σε νομικά δεσμευτική πράξη. Στις 30 Ιουνίου 2011, η Επιτροπή δημοσίευσε πράσινο βιβλίο σχετικά με το σύστημα ελέγχου των εξαγωγών ειδών διπλής χρήσης της ΕΕ με στόχο να αξιολογηθεί ο σημερινός τρόπος λειτουργίας του συστήματος ελέγχου των εξαγωγών της ΕΕ και να εξεταστεί το ενδεχόμενο αναθεώρησης κάποιων τομέων.

β. Πολιτική της ΕΕ για την αμυντική βιομηχανία

1.Προς μια αγορά αμυντικού εξοπλισμού

Ένας από τους κύριους στόχους της πολιτικής για την αμυντική βιομηχανία της ΕΕ είναι η δημιουργία μιας ανταγωνιστικής Ευρωπαϊκής Βιομηχανικής και Τεχνολογικής Βάσης στον Τομέα της Άμυνας (ΕΒΤΒΑ). Η βάση αυτή θα ενισχυθεί με την εδραίωση μιας ολοκληρωμένης ευρωπαϊκής αγοράς αμυντικού εξοπλισμού. Τον Ιούλιο του 2006, εγκαινιάστηκε το διακυβερνητικό καθεστώς για την «Προαγωγή της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής αγοράς αμυντικού εξοπλισμού». Αυτό το προαιρετικό διακυβερνητικό καθεστώς λειτουργεί βάσει κώδικα δεοντολογίας για συμβάσεις προμηθειών στον τομέα της άμυνας, που υποστηρίζεται από ένα σύστημα υποβολής δηλώσεων και παρακολούθησης, ούτως ώστε να εξασφαλιστεί η αμοιβαία διαφάνεια και η υποχρέωση λογοδοσίας μεταξύ των κρατών μελών. 

Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι ο κώδικας βέλτιστης πρακτικής στην αλυσίδα εφοδιασμού (Μάιος 2005). Η τυποποίηση του αμυντικού εξοπλισμού είναι σημαντική για την ολοκλήρωση των εθνικών αγορών. Έχουν αναληφθεί ενέργειες μέσω της έκδοσης εκ μέρους της Επιτροπής ενός ευρωπαϊκού εγχειριδίου για τις προμήθειες του τομέα της άμυνας το οποίο παρουσιάζει παραπομπές σε επικαιροποιημένα πρότυπα και δείχνει στους αγοραστές του δημόσιου τομέα τον καλύτερο τρόπο να τα προσδιορίζει στις συμβάσεις στον τομέα της άμυνας. 

Μελλοντικά, το εγχειρίδιο αυτό θα το διαχειρίζεται ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας (ΕΟΑ). Ο ΕΟΑ έχει καταρτίσει ένα ευρωπαϊκό σύστημα πληροφοριών για θέματα αμυντικών προτύπων (EDSIS), το οποίο αποτελεί μια πύλη για την ευρέος φάσματος τυποποίηση του ευρωπαϊκού αμυντικού υλικού με στόχο τη γνωστοποίηση των προτύπων των υλικών που πρόκειται να διαμορφωθούν ή να τροποποιηθούν σε σημαντικό βαθμό.

Η Επιτροπή εκπονεί ανακοίνωση (που θα δημοσιευθεί έως τον Ιούνιο 2013) στην οποία θα υποστηρίζει την ανταγωνιστικότητα της αμυντικής βιομηχανίας και της εσωτερικής αγοράς.

2.Συμβάσεις στον τομέα της άμυνας και μεταφορές αμυντικών προϊόντων εντός της ΕΕ

Τον Σεπτέμβριο του 2004, η Επιτροπή παρουσίασε ένα Πράσινο Βιβλίο για τις δημόσιες συμβάσεις στον τομέα της άμυνας (CΟM/2004/608), που είχε ως στόχο να συμβάλει «στη σταδιακή δημιουργία μιας ευρωπαϊκής αγοράς αμυντικού εξοπλισμού» (Eurοpean Defence Equipment Market-ΕDΕM) μεταξύ των κρατών μελών, σε πιο διαφανή και ανοικτή βάση. Το Πράσινο Βιβλίο αποτελεί μέρος της στρατηγικής «Για να χαραχθεί μια πολιτική της ΕΕ στον τομέα του αμυντικού εξοπλισμού», η οποία εγκρίθηκε από την Επιτροπή στις αρχές του 2003. 

Ο στόχος είναι η επίτευξη αποδοτικότερης χρήσης των πόρων στον τομέα της άμυνας και η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας στην Ευρώπη, καθώς και η επίτευξη βελτιώσεων στον στρατιωτικό εξοπλισμό στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας. ο Πράσινο Βιβλίο θέτει προς συζήτηση το γεγονός ότι η υφιστάμενη απόκλιση σύμφωνα με το άρθρο 296 της συνθήκης της ΕΚ (τώρα: άρθρο 346 ΣΛΕΕ) θα μπορούσε να αποσαφηνιστεί από μια ερμηνευτική ανακοίνωση από πλευράς της Επιτροπής, η οποία θα μπορούσε να ορίζει με μεγαλύτερη ακρίβεια τις συμβάσεις που καλύπτονται από την εξαίρεση σύμφωνα με το συγκεκριμένο άρθρο· προτείνει επίσης την κατάρτιση μιας οδηγίας για τον συντονισμό των διαδικασιών ανάθεσης των συμβάσεων που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής των κανόνων εξαίρεσης που ορίζονται στο άρθρο 346.

Οι συμβάσεις στον τομέα του στρατιωτικού εξοπλισμού και της ασφάλειας χαρακτηρίζονται από τον πολύπλοκο και απόρρητο χαρακτήρα τους. Για τον λόγο αυτόν, οι συνήθεις διατάξεις για τις δημόσιες συμβάσεις (οδηγία 2004/18/ΕΚ) δεν αρμόζουν στη συγκεκριμένη περίπτωση. Η οδηγία 2009/81/ΕΚ θέσπισε δίκαιους και διαφανείς κανόνες για τις συμβάσεις στον τομέα της άμυνας, γεγονός που θα πρέπει να διευκολύνει τις εταιρείες αμυντικού εξοπλισμού να έχουν πρόσβαση στις αγορές αμυντικού εξοπλισμού άλλων κρατών μελών. Προβλέπει μια διαδικασία διαπραγμάτευσης με προηγούμενη δημοσίευση ως τυποποιημένη διαδικασία, δίνοντας περιθώρια για μεγαλύτερη ευελιξία, ειδικούς κανόνες για την ασφάλεια απόρρητων πληροφοριών, ρήτρες για την ασφάλεια της προμήθειας και ειδικούς κανόνες για τις υπεργολαβίες. Εντούτοις, όπως και η οδηγία 2004/18/ΕΚ, η οδηγία 2009/81/ΕΚ θα εφαρμόζεται μόνο στο πλαίσιο του άρθρου 346 της ΣΛΕΕ. Τα κράτη μέλη μπορούν να εξαιρούν τις συμβάσεις στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας, εάν αυτό είναι απαραίτητο για την προστασία ουσιαστικών συμφερόντων τους σχετικών με την ασφάλεια.

Η οδηγία 2009/43/ΕΚ για ενδοκοινοτικές μεταφορές προϊόντων συνδεόμενων με τον τομέα της άμυνας απλοποιεί και εναρμονίζει τις προϋποθέσεις και τις διαδικασίες για μεταφορές τέτοιων προϊόντων σε ολόκληρη την ΕΕ. Δημιουργεί ένα ομοιόμορφο και διαφανές σύστημα τριών τύπων αδειών: γενικές, συνολικές και ατομικές άδειες. Ένα άλλο ζωτικής σημασίας στοιχείο της οδηγίας είναι η πιστοποίηση των εταιρειών. Οι εταιρείες που θεωρούνται αξιόπιστες θα έχουν το δικαίωμα να αναλαμβάνουν μεταφορές με γενικές άδειες. Οι ατομικές άδειες θα πρέπει να αποτελούν η εξαίρεση και να περιορίζονται σε απόλυτα δικαιολογημένες περιπτώσεις.

3.Ένας ευρωπαϊκός οργανισμός αμυντικού εξοπλισμού

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας (ΕΟΑ) ιδρύθηκε στις 12 Ιουλίου 2004. Τα βασικά του καθήκοντα ήταν: να αναπτύξει αμυντικές ικανότητες· να προαγάγει και να ενισχύσει την ευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα των εξοπλισμών· να ενισχύσει την ευρωπαϊκή βιομηχανική και τεχνολογική βάση στον τομέα της άμυνας (ΕΒΤΒΑ), να δημιουργήσει μια διεθνώς ανταγωνιστική ευρωπαϊκή αγορά στον τομέα του αμυντικού εξοπλισμού (ΕΑΑΕ)· και να ενισχύσει την αποτελεσματικότητα της ευρωπαϊκής έρευνας και τεχνολογίας (Ε&Τ) στον τομέα της άμυνας.

4.Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Έρευνας στον Τομέα της Ασφάλειας

Παράλληλα, η Επιτροπή, δίνοντας συνέχεια στο έργο που επιτελέστηκε κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990 και στο πλαίσιο του πράσινου βιβλίου για τις δημόσιες συμβάσεις στον τομέα της άμυνας, άρχισε να επιταχύνει τις εργασίες της για την έρευνα στον τομέα της ασφάλειας. Μετά τη δημοσίευση της ανακοίνωσης με τίτλο «Για να χαραχθεί μια πολιτική της ΕΕ στον τομέα του αμυντικού εξοπλισμού» (2004/213/ΕΚ), στις 11 Μαρτίου 2003, η Επιτροπή σημείωσε πρόοδο όσον αφορά τη θέσπιση ενός προγράμματος έρευνας για την ασφάλεια και την άμυνα στο πλαίσιο μιας νέας προπαρασκευαστικής δράσης (ΕΕ L 67 της 5.3.2004, σ. 18). Το έργο της Επιτροπής στον τομέα αυτό υποστηρίχθηκε από μια ομάδα εμπειρογνωμόνων, την αποκαλούμενη «Ομάδα Προσωπικοτήτων» (GoP-ΟμαΠ), η οποία έχει ως «πρωταρχικό καθήκον... να προτείνει αρχές και προτεραιότητες για ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα έρευνας στον τομέα της ασφάλειας, το οποίο να ευθυγραμμίζεται με τους στόχους της εξωτερικής πολιτικής, της πολιτικής για την ασφάλεια και της αμυντικής πολιτικής της ΕΕ και με τη φιλοδοξία της τελευταίας να οικοδομήσει έναν χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης». Το προϊόν του έργου της ομάδας ήταν μια έκθεση με τίτλο «Έρευνα για μια ασφαλή Ευρώπη». Το βασικό της συμπέρασμα ήταν ότι η έρευνα στον τομέα της ασφάλειας αποτελεί ουσιαστικό πυλώνα της μελλοντικής ευρωπαϊκής ασφάλειας και, για το λόγο αυτό, θα πρέπει να απαιτεί ουσιαστικούς επαρκείς πόρους της τάξεως του 1 δισεκατομμυρίου ευρώ (φθάνοντας έως και τα 1,8 δισεκατομμύρια) τον χρόνο.

Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

Σε ψήφισμά του που εγκρίθηκε στις 10 Απριλίου 2002 σχετικά με την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία, το Κοινοβούλιο ζήτησε να δημιουργηθεί μια ευρωπαϊκή υπηρεσία εξοπλισμών και να πραγματοποιηθεί η τυποποίηση στον τομέα της άμυνας. Επίσης, το Κοινοβούλιο τόνισε την ανάγκη να γίνει πιο ομαδική και συντονισμένη η ευρωπαϊκή έρευνα στον τομέα της άμυνας, να διευκολυνθεί η ίδρυση διεθνικών επιχειρήσεων και να επιτευχθεί η ενσωμάτωση των βιομηχανιών στις υποψήφιες προς ένταξη χώρες.

Σε μια έκθεση σχετικά με το πράσινο βιβλίο για τις δημόσιες συμβάσεις προμήθειας στον τομέα της άμυνας (2005/2030(INI)), το Κοινοβούλιο επανέλαβε την άποψή του που είχε ήδη εκφράσει στο ψήφισμά του το 2002, ότι μια ισχυρή, αποτελεσματική και βιώσιμη ευρωπαϊκή βιομηχανία εξοπλισμών, καθώς και μια αποτελεσματική πολιτική προμηθειών, έχουν ζωτική σημασία για την ανάπτυξη της ΕΠΑΑ. Η έκθεση ενθάρρυνε επίσης την Επιτροπή στις προσπάθειές της να συμβάλει στη σταδιακή δημιουργία μιας πιο διαφανούς και ανοικτής για όλα τα κράτη μέλη ευρωπαϊκής αγοράς αμυντικού εξοπλισμού. Η έκθεση δίνει ιδιαίτερη προσοχή στον ρόλο του άρθρου 346 και ζητεί να εγκριθεί μια ερμηνευτική ανακοίνωση. Προτρέπει επίσης την Επιτροπή να συνεργαστεί στενά με τον ΕΟΑ, ώστε να καταρτιστεί παράλληλα ένα συνολικό σχέδιο δράσης με συνοδευτικά μέτρα σε συναφείς τομείς, όπως η ασφάλεια των προμηθειών, οι μεταφορές, οι εξαγωγές, οι κρατικές ενισχύσεις και οι αντισταθμίσεις, που απαιτούνται για τη δημιουργία ίσων όρων ανταγωνισμού στο εσωτερικό της Ευρώπης. Το Κοινοβούλιο κατόρθωσε επίσης να εξασφαλίσει ότι οι προβληματισμοί του για τη λεγόμενη «αμυντική δέσμη» (ήτοι οι οδηγίες 2009/43/ΕΚ και 2009/81/ΕΚ) αντικατοπτρίζονταν στα κείμενα των οδηγιών όπως τελικά εγκρίθηκαν (π.χ. ενίσχυση της διαφάνειας, περιορισμός της χρήσης αντισταθμίσεων).